Historia Zaliwia

Dzieje osady Zaliwie sięgają co najmniej XIV wieku. W 1358 roku po podpisaniu umowy granicznej między Mazowszem a Litwą, wyklarowała się sytuacja polityczna nad brzegami rzeki Liw (zwanej później Liwcem). Wcześniej tereny te przechodziły we władanie Rusi a później Litwy. Zdaniem historyka H. Samsonowicza tereny nad środkowym Liwcem, między ujściami Muchawki i Kostrzynia od wczesnego średniowiecza zamieszkiwało małe plemię o mazowieckim rodowodzie. Nie jest także wykluczone, że pierwsi osadnicy tych ziemi przywędrowali ze stron należącego do Rusi Drohiczyna.

Wspomniana umowa graniczna przyznała lewy brzeg Liwca Mazowszu. Prawdopodobnie w celu wzmocnienia nowych wschodnich rubieży, tereny te rozpoczęto zasiedlać szlachtą herbu Junosza. Silny napływ rycerstwa ze Starego Mazowsza rozpoczął się po przekazaniu tych ziem w lenno księciu Januszowi I (1390r.). Spowodował on przeniesienie dziesiątek a nawet setek mazowieckich rodzin szlacheckich.

Przypuszczalnie Junoszowie osiedlili się w pierwszej kolejności naprzeciw osady Mokobody – po drugiej stronie rzeki. Jednak Junoszowie nie mogli dać nowej osadzie nazwy Zaliwie, bo tylko osoba stojąca po mokobodzkiej (wtedy litewskiej) stronie Liwca mogła wymyślić taką nazwę („za Liwem”). Powstanie Zaliwia należy łączyć z działalnością Mokobód. To kolejny argument za tym, że Zaliwie istniało przed przybyciem Junoszów. Można uprawdopodobnić powstanie tej osady przed rokiem 1358.

Skoro impuls do założenia Zaliwia powstał po wschodniej stronie Liwca, musimy przyjrzeć się historii tych terenów. Pod koniec X wieku Drohiczyn oraz tereny nad Bugiem, Narwią i Prypecią przyłączono do państwa pierwszych Piastów. Rozpoczął się transfer na te ziemie ludności z Mazowsza. Czy z czasem fala osiedlania dotarła na południe ziemi drohickiej aż do Mokobód a następnie za Liwie? Nie jest to wykluczone. A może część mazowieckich osiedleńców przeniosła się na południe z obawie przed najazdami Jaźwingów? Jakby nie patrzeć, przyjęcie orientacyjnego okresu powstania Zaliwia na lata 1100-1250 pokrywałoby się z informacjami z XV wieku mówiących o tym, że Zaliwie to stara własność szlachecka „z wieków wieczna”. Dlaczego okres 1100-1250 r.? Mazowszanie zasiedlali okolice Drohiczyna od początku XI wieku, można uznać, że potrzebowali około 100 lat na spenetrowanie terenu i dalszą kolonizację. Natomiast od 1250 roku, przez około 100 lat trwały intensywne walki mazowiecko-rusko-jaźwieskie. Zapewne w tym okresie tereny nad Liwcem wyludniły się, nie mogło być mowy o powstawaniu nowych osad.

Dokładna data powstania Zaliwia nie jest znana, nie zachował się żaden dokument, który chociaż przybliżyłby tę datę. Najstarsze zachowane dokumenty potwierdzają, że Zaliwie istniało na długo przed pierwszą pisemną wzmianką.

Najstarszy dokument, który potwierdza istnienie dóbr Zaliwie pochodzi z 19 czerwca 1419 roku. Tego dnia książę mazowiecki Janusz I Starszy na prośbę Zdzisława z Dąbrówki, Pawła i Zdzisława z Zaliwia nadaje im potwierdzenie prawa własności do tych dóbr, jednocześnie ustanawiając podatek 12 groszy od włóki oraz prawo do połowu bobrów. Należy podkreślić, że wnioskujący uzasadniali księciu swoją prośbę faktem, że od czasów niepamiętnych dziedziczą te dobra lecz nie posiadają dokumentów własnościowych.

Pełny, przełożony z łaciny przez historyków tekst brzmi:

„Książę na prośbę Zdzisława z Dąbrówki, Pawła i Zdzisława z Zaliwia, dziedziczących na dobrach Dąbrówka i Zaliwie w powiecie liwskim od czasów niepamiętnych, którzy nie posiadają dokumentów własnościowych, daje im te wsie na prawie niemieckim, z czynszem ks. po 12 gr z włóki, służby jak inni ziemianie; bez barci, ale daje im dodatkowo prawo łowu bobrów.”

Zaliwie otrzymało lokację na prawie niemieckim. Wcześniej osada była zorganizowana według niepisanych lokalnych praw i zwyczajów – nie miała ściśle określonej struktury. W tamtym okresie zaprzestano już lokacji nowych wsi na prawie lokalnym, zaczęto powszechnie stosować prawo niemieckie (ius Teutonicum) także w przypadku wielu wsi już istniejących. Lokacja na prawie niemieckim dała Zaliwiu urząd sołtysa. Został nim zapewne jeden z panów feudalnych – Paweł lub Zdzisław z Zaliwia. Urząd sołtysa był dziedziczny. Powołano także instytucję sądową – ławę wiejską, której przewodniczył sołtys.

Istnieje jeszcze jeden dowód na to, że Zaliwie istniało na długo przed 1419 rokiem. W 1473 roku przed sądem u księcia Konrada świadek zeznał, że Zaliwie jest starą własnością szlachecką, powstałą dużo wcześniej a nie z niedawnego (w 1419 r.) książęcego nadania:

„Jimienie Zaliwie… nie jest nadanie z księstwa, ale jich prawa oćczyzna z wieka wieczna” (1473).

Jeśli na początku XV wieku Zaliwie istniało już od dawna, a Junoszowie przed księciem oświadczyli, że od dawna dziedziczą te dobra to należy przypuszczać, że dotarli w ten strony z pierwszą falą osiedlania (od XI w).

Trzy lata poźniej, w 1476 roku osada Zaliwie ulega podziałowi między dwóch spokrewnionych szlachciców herbu Junosza: Jana Piegawkę i Jana Wspinkę. Pierwszy otrzymuje południową a drugi północną cześć dóbr i od ich przydomków wzięły się nazwy Zaliwie Piegawki i Zaliwie Spinki.

Osiadli w Zaliwiu Junoszowie, stali się wkrótce Zaliwskimi. Ród ten odegrał ważną rolę w historii okolicy. Czytaj dalej: Postaci historyczne – ród Zaliwskich

W latach 20. XX wieku powstała osada Zaliwie Brzozówka. Była to pierwotnie kolonia założona przez gospodarzy z Piegawek, którzy przenieśli swoje gospodarstwa na grunty zwane „Brzozówka”. W czasach PRL wydzielono administracyjnie nową miejscowość Zaliwie Brzozówka.

Opracowano na podstawie:

• Regesty metryki Janusza I z lat 1414-1425
• Pacuski K., Materiały do słownika historyczno-geograficznego ziemi liwskiej w średniowieczu i w XVI wieku, Warszawa 2015
• Witczuk W., Szkice do dziejów zachodnich przedproży Siedlec, Cisie-Zagrudzie 2002-2012
• Żaboklicka A., Zmiany w strukturze drobnej własności szlacheckiej w XV-XVI w. na przykladzie ziemi liwskiej, Przegląd Historyczny 1958