Pradzieje okolic Zaliwia

Pierwsze ślady osadnictwa okolic rzeki Liwiec w pobliżu wsi Zaliwie pochodzą z epoki brązu czyli około 3000 lat temu. Na mapie poniżej widać cztery zarejestrowane zabytki archeologiczne. Pierwszymi położonymi 200-300 m na północ od drogi Zaliwie Piegawki – Mokobody, są ślady osady i cmentarzyska z epoki brązu. Jako że osadnictwo to zalicza się do kultury łużyckiej, dokładniej grupy wschodniomazowiecko-podlaskiej, cmentarzysko mogło przybierać formę wykopanej jamy, do której wsypywano prochy zmarłych. Dalej 200-300 metrów na północ, między Zaliwiem Szpinki a Mokobodami, w dwóch miejscach odnaleziono ślady osady (osad) z czasów średniowiecza. Mijając Kapuściaki, zaraz za ostatnimi zabudowaniami, między drogą do Męczyna a Liwcem badacze zlokalizowali dwa stanowiska ze śladami osady i cmentarzyska z epoki żelaza.

Kolejny prastary ślad osadnictwa odnaleziono za wsią Zaliwie Piegawki, w kierunku wsi Żuków. Około 300 metrów od Zaliwia, po drugiej stronie Liwca, w lesie tuż nad brzegiem rzeki znaleziono ślady osady z epoki żelaza. Epoka żelaza nastąpiła w efekcie wynalezienia żelaza, które wyparło brąz. Epokę żelaza liczy od 700 roku p.n.e., co oznacza ślady mogą mieć maksymalnie 2700 lat.

Tak duże zagęszczenie tak starych śladów osadnictwa jest ewenementem w skali powiatu siedleckiego i powiatów okolicznych.

Część historyków jest zdania, że tereny nad środkowym Liwcem, między ujściami Muchawki i Kostrzynia od wczesnego średniowiecza zamieszkiwało małe plemię o mazowieckim rodowodzie. Nie jest także wykluczone, że pierwsi osadnicy tych ziemi przywędrowali ze stron należącego do Rusi Drohiczyna. Najwcześniejsze znane ślady osadnictwa okolic to grody. Gród z umocnieniami obronnymi zbudowany w XI wieku pod Mrozami został wkrótce zniszczony podczas walk. Niedaleko Liwa istniał gród, który datowany jest na X wiek. Gród przeniesiono w XIII wieku do Liwa.

Mieszko I w latach 970-990 przyłączył do swego państwa tereny leżące między rzekami Kostrzyń, Liwiec i Muchawką. Były to tereny odludne, pograniczne, narażone na podjazdy od wschodu. Wkrótce rozpoczął się proces zaludniania tych ziem celem umocnienia pogranicza Państwa Polan.

Według historyków osiedlanie rozpoczęło się w XI-XII wieku a osadnicy pochodzili z ziem zachodnich. Stworzono struktury wspólnoty terytorialno-plemiennej nazywanej opolem. Opole obejmowało teren o powierzchni ponad 230 km kwadratowych ograniczony rzekami Kostrzyń, Liwiec i Muchawka. Centrum opola, miejscem wiecu była prawdopodobnie miejscowość Stare Opole. Zniszczonego grodu pod Mrozami nie odbudowano, natomiast zbudowano nowy (bądź rozbudowano istniejący, archeolodzy w tym miejscu znaleźli ślady osady z VIII w.) 20 km na wschód, nad brzegiem Liwca przy ujściu Muchawki, niedaleko dzisiejszych Wyłazów. Gród prawdopodobnie był czołem opolnym – chronił opole przed atakiem z północnego-wschodu.

Należy wspomnieć o zasadach organizacji opola. Była to wspólnota plemienna zajmująca określone terytorium porównywalne do obszarów dzisiejszych gmin. W skład opola wchodziło kilka-kilkanaście osad. Mieszkańcy gospodarowali oddzielnie ale eksploatowali wspólne zasoby np. lasy, pastwiska czy wody. W naszym opolu są miejscowości Łączka, Łęki – tam mogły być w przeszłości wspólne łąki i pastwiska. Wieś Dąbrówka i Kłódzie sugerują obecność borów dębowych oraz działalności związanej z przetwórstwem drewna, którego część spławiano Kostrzyniem. O lesie Dąbrówka jako miejscu, z którego wypływa Kostrzyń pisał nawet Jan Długosz.

Władze w opolu sprawowała starszyzna wybierana spośród mieszkańców. Starcy sądzili oraz wydawali decyzje na podstawie prawa zwyczajowego. Decyzje wymagające zgody całej wspólnoty podejmowano na wiecu. Opole miało w obowiązku ściganie przestępców przebywających na terenie opola, starszyzna mogła go skazać lub wygnać poza opole (banicja). Opole ściągało daniny na rzecz księcia. W czasie wojny opola łączyły swoje siły tworząc oddziały, których zadaniem była tylko obrona terytorium opola.

Do dziś pozostały ślady po zachodnich osadnikach. Być może rzeka Kostrzyń posiada swoją nazwę po imienniczce z zachodniej granicy Polski. Nazwa płynącej obok wsi Stare Opole rzeczki Świdnica ma także swój odpowiednik na Śląsku. Nazwa „opole” jest ewidentnie pochodzenia zachodniego, na Mazowszu posługiwano się określeniem „osada”. Wreszcie sąsiadująca z Nowym Opolem wieś Ostrówek ma taką samą nazwę jak gród, od którego rozpoczęła się historia Opola- stolicy województwa opolskiego. Dzielnicą miasta Opole są Czarnowąsy, wcześniej zwane Czarnowans, a wieś Czarnowąż do dziś istnieje 3 kilometry w linii prostej od Zaliwia Piegawki. W sąsiedztwie miasta Opole występują także inne znajomo brzmiące nazwy miejscowości: Siedlec, Osiny, Dąbrowa, Dąbrówka, Przywory czy Borki.

Widoczny na mapie obszar opola stał się podstawą do stworzenia w XII lub XIII wieku parafii Niwiski, do której należały przez wieki wsie Zaliwie.

Czytaj dalej: Historia Zaliwia

Opracowano na podstawie:

• Witczuk W., Szkice do dziejów zachodnich przedproży Siedlec, Cisie-Zagrudzie 2002-2012
• Pacuski K., Materiały do słownika historyczno-geograficznego ziemi liwskiej w średniowieczu i w XVI wieku, Warszawa 2015

Wykorzystano grafikę grodu Tomasza Mełnickiego.